نظریه مسئولیت مداری انسان: رهیافت اخلاقی در کشاورزی و محیط‌زیست

حفظ و توسعه کشاورزی و منابع طبیعی به سازه‌های چندی از جمله معنوی و نرم‌افزاری بستگی دارد. از سازه‌های عمده نرم‌افزاری می‌توان به اخلاق کشاورزی و زیست‌محیطی اشاره داشت. در ارزیابی اخلاقی رفتار‏، برنامه‌ها و اقدامات در بخش کشاورزی نظریه‌های متنوعی مطرح شده که رایج‌ترین آن‌ها از بعد قابلیت مراوده و بهره‌برداری بین کاربران عبارتند از: نظریه پیامد گرایی (فایده باوری)، فضیلت گرایی و   حق- تکلیف گرایی. با توجه به فراوانی آموزه‌های اسلامی در زمینه‌های اخلاق زیست‌محیطی و کشاورزی، ضرورت تدوین تعریفی از نظریه‌ای بومی احساس شد و در این راستا این پژوهش طراحی و اجرا گردید. با واکاوی منابع علمی و نظرات علمای اسلامی و اندیشمندان و با توجه به مؤلفه‌های یک نظریه اخلاقی زیست‌محیطی، نظریه اخلاق کشاورزی «مسئولیت مداری انسان» تبیین شد. برای انجام پژوهش از روش‌شناسی مطالعات تطبیقی، تحقیقات اسنادی و فن دلفی استفاده گردید. آزمودنی‌های تحقیق در سه دور اجرای فن دلفی متخصصین الهیات و اخلاق - آشنا با مفاهیم اخلاق زیست‌محیطی- و اساتید منابع طبیعی و ترویج کشاورزی آشنا با مبانی اخلاقی را شامل شدند. از نتایج به دست آمده می‌توان به تنظیم فهرستی با 40 معیار برای ارزیابی نظریه‌های اخلاق کشاورزی و زیست‌محیطی نام برد. این تحقیق نشان داد که هر یک از نظریه‌های مذکور از توانمندی خاصی برخوردارند ولی در برخی از ابعاد ضعیف بوده و یا بی‌نظر هستند، لکن در مقایسه با سایر نظریه‌ها، نظریه "مسئولیت مداری انسان" در اکثر سنجه‌ها از امتیاز بالایی برخورداراست. مقایسه آماری بین چهار نظریه نشان داد که نظریه مسئولیت مداری انسان با اختلاف معنی‌داری از سه نظریه دیگر برای ارزیابی رفتارها نسبت به کشاورزی و محیط‌زیست کاراتر است. بر اساس یافته‌ها توصیه می‌شود از نظریه مسئولیت مداری انسان در تهیه پیوست فرهنگی برنامه‌های توسعه کشاورزی و زیست‌محیطی، در پرورش بعد اخلاقی کارشناسان و برنامه ریزان و حتی در محاکم قضایی و داوری استفاده گردد.